niedziela, 6 kwietnia 2014

O największej świątyni Nadodrza

(Widok ogólny Kościoła Odkupiciela z Placu Staszica, w oddali kamienice wzdłuż ul. Św. Wincentego, fot. dolny-slask.org.pl)

Niedawno na popularnym „Hydralu” pojawiło się ciekawe ujęcie Dworca Wrocław Nadodrze z perspektywy opisanej jako lotnicza. Datowane jest na rok 1910 .Mam jednak poważne wątpliwości co do miejsca, z którego owo zdjęcie zostało wykonane. Biorąc pod uwagę stosunkowo niską wysokość potencjalnego samolotu w gęstej śródmiejskiej zabudowie, stronę dworca, która została ukazana, a także datowanie zdjęcia, jestem niemal absolutnie pewny, że zdjęcia nie wykonała osoba siedząca w samolocie. Skąd zatem wykonano zdjęcie? Prawdopodobnie z wieży Kościoła pod wezwaniem Odkupiciela (Erlöserkirche), który znajdował się na dzisiejszym Placu Staszica, dokładnie w miejscu, w którym tysiące wrocławian robi dziś zakupy w sklepie PSS Społem…

(Widok na Dworzec Wrocław Nadodrze - Breslau Odertor-Bahnhof, prawdopodobnie z wieży Kościoła Odkupiciela, fot. dolny-slask.org.pl)

Jak to się stało, że w miejscu tym stanął kościół? Przecież obok stoi już inny kościół. I dlaczego zniknął, a zamiast niego mamy dziś to…

(PSS Społem po renowacji na początku XXI wieku, fot. dolny-slask.org.pl)

Pomimo, że Przedmieście Odrzańskie było licznie zaludnioną częścią Wrocławia, a protestanci stanowili większość mieszkańców miasta, na osiedlu istniał tylko jeden ewangelicki kościół parafialny, istniejący do dziś kościół pod wezwaniem Jedenastu Tysięcy Dziewic na ul. Ołbińskiej, popularnie zwany „okrąglakiem”. Z trudem mieścił on 57 tysięcy wiernych będących członkami gminy. Pod koniec XIX wieku podjęto więc decyzję o podziale gminy na dwie części, a konsekwencją tego kroku było zbudowanie nowej świątyni. Nowo powstała gmina szybko, bo już w 1901 r., rozpisała stosowny konkurs architektoniczny. Wprawdzie wygrał go Karl Hocheder, ale zdecydowano o realizacji trzeciego w konkursie projektu znanego już we Wrocławiu Jürgena Krögera. Był on autorem zrealizowanych w ostatniej dekadzie XIX wieku kościołów Chrystusa przy ul. Zaporoskiej i Lutra na pl. Grunwaldzkim. Nie miał on jednak szczęścia do Wrocławia, żadne z jego dzieł nie przetrwało do dziś.


(Widoki kościoła z dworca kolei wąskotorowej na Pl. Staszica oraz z Parku Staszica, fot. dolny-slask.org.pl)

W sierpniu 1902 r. rozpoczęto zatem budowę, a już 2 września 1904 r. o godzinie 10:45 odprawiono w kościele pierwsze nabożeństwo. W ciągu zaledwie dwóch lat udało się zbudować naprawdę imponujący budynek będący eklektyczną w stylu trójnawową bazyliką, w której dostrzec można nawiązania zarówno do stylu romańskiego, gotyku, renesansu oraz baroku. Nieduża ilość miejsca na placu została ergonomicznie wykorzystana przez zbudowanie kościoła na planie krzyża greckiego. We wnętrzu kościoła znajdowała się półokrągła apsyda ze ścianą ołtarzową oraz z ołtarzem-kazalnicą, a także emporą muzyczną mogącą pomieścić 150-osobowy chór. Wszystko to nakryte zostało wyniosłą kopułą. Nowa świątynia o wymiarach 51 na 25 metrów dysponowała miejscami siedzącymi dla 1600 osób. Nad wszystkim górowała wysoka na 81 metrów wieża z hełmem. I to właśnie z tej wieży moim zdaniem zrobione zostało zdjęcie dworca kolejowego, o którym pisałem na wstępie. Warto też porównać kościół Odkupiciela ze stojącym obok katolickim kościołem św. Bonifacego. Dotowany przez państwo niemieckie i wyraźnie uprzywilejowany kościół ewangelicki mógł sobie pozwolić na budowę okazałej świątyni, która wyraźnie kontrastuje z przyklejonym do kamienic kościołem stojącym po drugiej stronie placu. 


(porównanie Kościoła Odkupiciela i Kościoła pod wezwaniem św. Bonifacego na zdjęciach lotniczych, fot. dolny-slask.org.pl)

Wrażenie robić mogły też detale nowego Kościoła, zwłaszcza portale. Główny portal zachodni (od strony ul. Pomorskiej) miał 12 metrów wysokości i zwieńczony był siedzącą na tronie postacią Chrystusa w roli sędziego.

(Portal zachodni Kościoła Odkupiciela, fot. dolny-slask.org.pl)

Równolegle z budową kościoła postępowała również budowa domu parafialnego, który jest kamienicą stojącą w ciągu zabudowań dzisiejszego Placu Staszica. Kamienica pod adresem Plac Staszica 24 jest jednocześnie jedynym zachowanym elementem związanym z parafią ewangelicką, który istnieje do dziś, a po ostatniej renowacji prezentuje się niezwykle okazale.

(Plac Staszica 24, dom parafialny Kościoła Odkupiciela, kancelaria i mieszkania dla pastorów, fot. dolny-slask.org.pl)

Mimo I wojny światowej i kryzysu w powojennych Niemczech parafia działała dość prężnie, a kres jej istnieniu przyniosły dopiero ostatnie dni II wojny światowej. W niedzielę 28 kwietnia 1945 r. niemieccy saperzy wysadzili w powietrze wieżę kościoła. Stanowiła ona dobry punkt dla radzieckich lotników, którzy mogli w ten sposób bombardować tyły pozycji niemieckich, które jeszcze miały się bronić jeszcze przez prawie 2 tygodnie. Nie oznaczało to jednak całkowitego zniszczenia świątyni, istnieła ona wbrew pozorom jeszcze przez prawie 11 lat! W latach 1945-47 kościół prawdopodobnie nie był czynnie używany, ale zachowane zdjęcia świadczą, że pewne obrzędy się tam jednak odbywały. W 1947 r. zrujnowanym kościołem zaopiekowała się wspólnota starokatolicka. Pozyskali oni około tysiąca wiernych i próbowali powoli remontować kościół. Wysokie koszty remontu oraz bieżącego utrzymania sprawiły, że w 1950 r. zrezygnowali oni jednak z budynku. Nie udało się go przekazać parafii św. Bonifacego, a w 1956 r. podjęto decyzję o ostatecznej rozbiórce. Powstał niewielki skwer, na którym w 1973 r. postawiono istniejący do dziś sklep PSS Społem.



(Ujęcia kościoła z okresu powojennego, na drugim prawdopodobnie procesja Bożego Ciała w roku 1946 r., fot. dolny-slask.org.pl)

I na koniec jeszcze kilka ujęć ogólnych kościoła oraz jego wnętrza. 





 Źródła:
1. Kościół Odkupiciela: http://dolny-slask.org.pl/entity.action?view=&id=4471962&offsetPhoto=0
2. Ewangelicki Kościół Odkupiciela: http://nowezycie.archidiecezja.wroc.pl/numery/092006/07.html